Wat is leververvetting en hoe kun je goed voor je lever zorgen?

Van de week viel mijn oog op een krantenbericht dat 1 op de 3 mensen kampt met leververvetting. De oorzaken: te veel alcohol, te ongezond eten en te weinig beweging. Mensen met overgewicht en obesitas hebben de grootste kans op leververvetting. En leververvetting kan weer leiden tot leverontsteking en vervolgens tot levercirrose en leverkanker. 

Waar een vervette lever vroeger enkel geassocieerd werd met langdurig overmatig alcoholgebruik, treft dit nu steeds vaker mensen die zelfs geen druppel drinken. We hebben het hier over de niet-alcoholische leververvetting, en dat die vreselijk om zich heen grijpt en steeds meer mensen pakt, dat is een feit. En dat heeft alles te maken met verschillende leefstijlfactoren. 

Ik dacht weer even terug aan de campagne ‘Op je gezondheid’ die in de zomer van dit jaar startte, een initiatief van de Maag Lever Darm Stichting en KWF Kankerbestrijding. In Nederland hebben 1,5 miljoen mensen een alcoholprobleem. We proosten met een glas vol op “het leven” en op “onze gezondheid” terwijl de waarheid tegenovergesteld is:

1 op de 10 gevallen van kanker bij mannen en 1 op de 33 gevallen bij vrouwen wordt veroorzaakt door alcohol. Het gaat dan vooral om mond-, keelholte-, strottenhoofd-, slokdarm-, borst-, lever- en darmkanker. Niet zo gek dat uitgerekend deze 2 stichtingen een bewustzijnscampagne ‘Op je gezondheid’ startten deze zomer. Het verraderlijke is dat het een sluipende sloper is. De huidige alcoholist is onzichtbaar als alcoholist: hij heeft gewoon een goede baan, en drinkt ’s avonds een biertje of wijntje. Niets aan de hand zou je zeggen. Totdat de lever zo lang in stilte gesloopt wordt dat diegene geconfronteerd wordt met leververvetting en op de leverpolikliniek belandt. 

Goed. Leververvetting. 1 op de 3! Dat zijn berichten waar ik niet vrolijk van word en die ik graag uitpluis om te kijken hoe dat precies zit. Want alcohol blijkt niet de grootste dreiging… En ook kijk ik wat dieper in wat we eraan kunnen doen natuurlijk! 

Wat is de functie van je lever?

Je lever zit rechts boven in je buikholte, net onder je middenrif. Met 1,5 kg is het best een flinke jongen: op je huid na is het het grootste en zwaarste orgaan van je lichaam. Per minuut stroomt er anderhalve liter bloed door je lever. Dit bloed bevat belangrijke bouwstenen voor je lichaam, afkomstig uit in je lichaam verteerd voedsel: aminozuren uit eiwitten, glucose uit koolhydraten, vetzuren uit vetten, en vitamines en mineralen. 

De lever speelt een belangrijke rol in diverse processen. Je lever voert dagelijks meer dan 500 (!) belangrijke functies uit. Onder meer: 

• Je lever geeft aminozuren af aan je bloed of bewerkt ze. Een deel van de glucose en vetten wordt in de lever opgeslagen. Glucose wordt opgeslagen als glycogeen, dat weer kan dienen als een belangrijke brandstof voor veel processen in je lichaam. En je lever slaat vitamines en mineralen op, zoals A, B12, D en ijzer. 
• Ook produceert de lever belangrijke eiwitten die je lichaam nodig heeft, zoals eiwitonderdelen voor hemoglobine, eiwitten voor de bloedstolling en eiwitten die een rol spelen in de afweer. 
• Een van de functies is het zuiveren van je bloed. Afvalstoffen worden uit het bloed gefilterd en scheidt dit, via de galblaas, uit in de twaalfvingerige darm. De lever kan ook schadelijke en giftige stoffen uit je bloed halen. Dat geldt bijvoorbeeld voor alcohol. Maar dat geldt ook voor medicijnen, die door je lichaam als giftig kunnen worden aangezien. Met de dosering van medicatie wordt hier dan ook rekening mee gehouden.
• Een andere belangrijke functie is de vetstofwisseling. De lever produceert gal, dat zorgt voor een snellere afbraak van vetten en een betere opname van vetten in de darm. Tijdens de vertering van vetten in de dunne darm worden triglyceriden gesplitst in glycerol en vetzuren. De vetzuren gaan via het bloed naar de lever. De vetzuren worden gebruikt als brandstof, bouwstof of omgezet in lichaamsvet.  

Wat is leververvetting?

Leververvetting (steatose of steatosis hepatis) is een verstoring van de vetstofwisseling (en/of suikerstofwisseling) in de lever. Er is dan sprake van een te groot aanbod van vetzuren aan de lever. De lever is dan niet in staat om deze vetzuren allemaal te verwerken. Je lever slaat dan vet op in de levercellen. De lever kan een kleine hoeveelheid vet in de lever opslaan, ongeveer 5% van het gewicht van de lever. Wanneer er meer vet in de lever wordt opgeslagen, is er sprake van leververvetting. 

Leververvetting is de meest voorkomende aandoening aan de lever in de westerse wereld. Door een ongezonde voeding en leefstijl raakt de vetstofwisseling in het lichaam verstoord en hoopt vet zich op in de buikorganen, waaronder de lever. De meest voorkomende oorzaken liggen in

• Overgewicht en obesitas: vooral mensen met veel vet rond hun middel (buikvet) lopen risico op vervetting van de lever. Bij een buikomvang boven de 102 cm bij mannen en 88 cm bij vrouwen zit je in de gevarenzone. 
• Chronisch alcoholgebruik: langere periodes van veel alcohol kunnen leiden tot leververvetting. Wanneer de lever dan gaat ontsteken, werkt de lever minder goed en kan de vetstapeling snel verergeren. 
• Diabetes mellitus type 2: bij te weinig beweging en ongezond eten, of niet goed ingestelde medicatie, zijn bloedsuikerwaarden langer te hoog. De lever zet de suikers dan om in vetten, die in de levercellen terecht kunnen komen. 
• Minder vaak voorkomend zijn ondervoeding (eiwittekort)
• Minder vaak voorkomend, maar wel belangrijk om alert op te zijn, zijn bepaalde typen medicijnen of sommige corticosteroïden kunnen leiden tot leververvetting. 
• De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn aandoeningen waarbij vet op de lever als complicatie kan optreden. 

Leververvetting leidt niet direct tot klachten. Het wordt dan ook vaak bij toeval ontdekt. Bijvoorbeeld tijdens een echo van de bovenbuik. Ook afwijkende leverwaarden in het bloed kunnen een aanwijzing zijn. De diagnose kan worden gesteld met behulp van echografie in combinatie met bloedonderzoek. 

Alcoholische leververvetting (ARLD)

Dit kan ontstaan als door veelvuldig en langdurig alcoholgebruik vet in de lever ophoopt. Een gezonde lever breekt alcohol af waarna het uit je lichaam wordt verwijderd. Hoe meer en hoe langer je drinkt, hoe zwaarder je lever belast wordt. De schadelijke stoffen die tijdes het afbreken van alcohol ontstaan, kunnen zelf weer levercellen beschadigen, met ontstekingen en zelfs cirrose tot gevolg. 

Niet-alcoholische leververvetting (NAFLD)

Leververvetting die niet wordt veroorzaakt door overmatig alcoholgebruik wordt niet-alcoholische leververvetting genoemd. NAFLD is een afkorting van de Engelse naam ‘non alcoholic fatty liver disease’. Dit gaat dus níet over alcohol drinken maar over vetstapeling in de lever die wordt veroorzaakt door iets anders dan alcohol. Er is geen eenduidige oorzaak aan te wijzen voor niet-alcoholische leververvetting. Wel hebben mensen met niet-alcoholische leververvetting met elkaar gemeen een ongezonde leefstijl met weinig lichaamsbeweging en calorierijke en te vette voeding. 

Het is sterk verbonden aan metabool syndroom. Metabool syndroom is een stofwisselingsziekte die gepaard gaat met: 

• een verstoorde bloedsuikerspiegel
• een verhoogd cholesterolgehalte in het bloed
• hoge bloeddruk
• overgewicht (vooral buikvet, mannen > 102 cm en vrouwen > 88 cm buikomvang)

Metabool syndroom is vooral het gevolg van een ongezonde leefstijl met te weinig beweging en slechte voedingsgewoontes. 

Omdat leververvetting de eerste jaren vaak geen klachten geeft, wordt het niet meteen ontdekt. En dat maakt het een akelig gevaarlijke stille sloper. 

Naar schatting heeft 20% van de Nederlanders niet-alcoholische leververvetting, waarbij het iets meer voorkomt bij mannen dan bij vrouwen. Maar ook bij kinderen komt het steeds vaker voor. Leververvetting is dan ook de meest voorkomende chronische leverziekte, zowel bij volwassenen als bij kinderen.

NAFLD is een serieuze dreiging in westerse landen. NAFLD begint met leververvetting maar kan leiden tot leverontsteking (NASH, ofwel non-alcoholic steatohepatitis). Zo’n 1 op de 5 mensen met NAFLD krijgt op termijn een ontstoken lever. In deze fase kan al blijvende schade ontstaan. 

Leververvetting als je slank bent?

Leververvetting komt niet uitsluitend voor bij mensen met overgewicht, het komt ook voor bij slanke mensen. Het is niet het gewicht dat de risicofactor is voor vervetting, maar de leefstijl. Als een leefstijl ongezond is, dan leidt dat niet bij iedereen tot overgewicht. Slanke mensen hebben dan wel een gunstiger stofwisselings- en histologisch profiel en een ander scala aan darmbacteriën dan mensen met overgewicht. Dat maakt dat slanke mensen minder snel aankomen van een ongezonde leefstijl. Dit gunstiger profiel beschermt echter niet tegen vetstapeling. 

Kan leververvetting over gaan?

We hebben geluk dat onze lever zo’n sterk orgaan is. Leververvetting is een ^{omkeerbaar proces}. Het unieke aan je lever is dat hij al enige orgaan in je lichaam in staat is om te vernieuwen te regenereren. 

Het kan (gedeeltelijk) herstellen als de oorzaak van de vervetting wordt weggenomen. Als er niets wordt ondernomen, vervet de lever steeds verder. Dat kan leiden tot een ontsteking van de lever (hepatitis). Leverontsteking kan littekenvorming in de lever veroorzaken (leverfibrose) en uiteindelijk leiden tot levercirrose (afsterving van levercellen). De schade aan de lever is dan zo ernstig dat het tot leverfalen kan leiden. Of leverkanker. Herstel of enige vorm van regeneratie is dan niet meer mogelijk, het laatste dat dan nog rest is een levertransplantatie.

Waar we vroeger dachten dat leverfibrose en levercirrose voorkwam bij hepatitis, auto-immuunziekten en langdurig alcoholgebruik, zien we vandaag de dag dat ook de invloed van een ongezonde leefstijl en ongezonde voeding enorm groot is. 

Leververvetting is -wanneer tijdig gesignaleerd- om te keren door je leefstijl te veranderen. Dat betekent in elk geval: meer bewegen, gezonde voeding en een gezond gewicht. In geval van alcoholische leververvetting zal duidelijk zijn dat er gestopt moet worden met de alcohol. 

Zodra de oorzaak van de leververvetting weg is, kan de vetstapeling in de lever afnemen en soms zelfs helemaal verdwijnen. Ook eventuele leverontstekingen kunnen afnemen. Dit draagt allemaal bij tot het herstel van de lever. 

Invloed van je leefstijl op je lever

Er is geen medicijn tegen NAFLD. Het wordt wel behandeld, maar de basis van de behandeling is een verandering in leefstijl. De verandering in leefstijl is gericht op afname van leververvetting en leverontsteking, wat goed werkt omdat vervetting een omkeerbaar proces is. 

Een extra fijne bijkomstigheid is dat de lever een enorm groot herstelvermogen heeft. Als er nog geen levercirrose is opgetreden (want dan gaat het om permanente beschadiging en littekenweefsel) dan kan de vervetting verminderen of verdwijnen door een verandering in leefstijl. Dit zijn de leefstijladviezen: 

• Eet gezond en gevarieerd: eet zoveel mogelijk onbewerkte producten, eet voldoende groente en fruit, noten, zaden en pitten, vette vis, olijfolie. Beperk rood vlees. Stop met het eten van snacks, chips, koek, snoep en fast food. Stop met snelle koolhydraten zoals frisdrank, vruchtensap, witte pasta, witte rijst en witbrood. 
• Zorg voor een gezond gewicht: in geval van overgewicht leidt een gewichtsafname van 5 tot 10% al tot vermindering van leververvetting. 
• Drink geen alcohol of beperk je alcoholgebruik: alcohol is belastend voor de lever, ook wanneer je niet-alcoholische leververvetting hebt. Je lever herstelt makkelijker zonder deze zware belasting. 
• Zorg dagelijks voor voldoende beweging: door intensiever te bewegen, verbrand je meer lichaamsvet wat kan leiden tot de afname van buikvet. Buikvet is een risicofactor voor het ontstaan van leververvetting. Lichaamsbeweging verbetert bovendien de insulinegevoeligheid en verkleint daarmee de kans op leververvetting. Beweeg dagelijks minimaal een half uur matig intensief, en nog liever, sport minimaal tweemaal per week een uur. 

Ongezonde voeding voor je lever

Voeding licht ik graag iets meer uit. Natuurlijk is gezond en gevarieerd eten onderdeel van een gezonde leefstijl, maar door er wat meer op in te zoomen, kun jij beter inschatten of je je lever vervuilt of schoon houdt. 

Als ik maar 1 voedingsmiddel zou noemen dat je zou moeten laten staan om goed voor je lever te zorgen, dan is het wel deze: 

• Géén suiker, vermijd met name fructose

Een van de grootste bijdragers aan leververvetting in ons westerse voedingspatroon is de inname van suiker. En dan in het bijzonder van fructose. Dat geldt zowel voor volwassenen als kinderen met leververvetting. In tegenstelling tot glucose wordt fructose door de lever verwerkt. Bij een hoge consumptie kan fructose worden omgezet in vet, wat kan leiden tot leververvetting. Dat is dus de reden waarom bij behandeling bewerkte voeding en frisdranken direct uit de voeding moeten worden geschrapt. Let ook op High Fructose Corn Syrup, ofwel, glucosefructosestroop of mais stroop. 

Eet maximaal 25 gram fructose per dag. Haal deze absoluut niet uit bewerkte voedingsmiddelen met toegevoegde fructose, maar haal deze uit volledig fruit. Met volledig fruit bedoel ik fruit waarop je kauwt en geen vruchtensap. Volledig fruit bevat fructose maar is compleet, dus ook met de gezonde vezels, waardoor de fructose in goede banen wordt geleid in je lichaam. 

Gezonde voeding voor je lever

• Vezelrijke voedingsmiddelen, zoals groente, fruit, volkoren granen en peulvruchten. Vezels helpen bij de afvoer van afvalstoffen en dragen bij aan een gezonde spijsvertering.
• Onverzadigde vetten, zoals olijfolie, noten, zaden, avocado en vette vis. Onverzadigde vetten hebben een ontstekingsremmende werking en kunnen de levergezondheid bevorderen. Noten bevatten bovendien het antioxidant vitamine E, dat ook helpt beschermen. 
• Omega-3, zoals in vette vis. Omega-3 heeft een ontstekingsremmende werking. 
• Een goede stap is het vervangen van de ongezonde vetten transvet en verzadigd vet door onverzadigde vetten, vooral Omega-3 vetzuren. 
• Antioxidanten, zoals uit bosbessen, veenbessen, druiven, artisjokken, boerenkool, spinazie, broccoli en groene thee. Antioxidanten helpen bij het neutraliseren van vrije radicalen en verminderen zo de oxidatieve stress in de lever. 
• Choline, zoals uit eieren, vlees, vis en zuivelproducten. Choline is belangrijk voor een gezonde leverfunctie. 
• Koffie, mogelijk door de bitterstoffen. Koffie lijkt te kunnen helpen om de opbouw van vet en afzetting van collageen in de lever te voorkomen. Daar bovenop draagt koffie bij aan de verhoging van het antioxidant glutathion. 
• Knoflook en kurkuma, vanwege de ontstekingsremmende werking. 
• Grapefruit en pompelmoes bevatten twee antioxidanten die helpen de lever te beschermen met een ontstekingsremmende werking: naringenine en naringine
• Rode bieten zijn ook multifunctioneel want ze bevatten nitraten en antioxidanten (betalaïne), wat de lever tegen ontstekingen en oxidatieve schade kan beschermen. 
• Haver, vanwege de bètaglucanen
• Water, drink voldoende water om je lever te helpen bij het afvoeren van afvalstoffen. 

Tot slot: pak je leververvetting niet aan?

Pak je de oorzaak niet aan? Dan gaat leververvetting gewoon door. Het gevolg is dat er (chronische) leverontsteking ontstaat. Dat leidt tot leverfibrose (beschadigde levercellen) en dat leidt tot levercirrose (afsterving van levercellen). Uiteindelijk kan het leiden tot leverfalen en leverkanker. Vanaf chronische leverontsteking is leververvetting niet meer omkeerbaar. Heb je een ongezonde leefstijl en herken jij jezelf in het profiel van de oorzaken dat ik hierboven heb geschetst? Probeer dan je leefstijl in positieve zin aan te passen. Of breng een bezoekje aan je huisarts en laat de leverwaarden in je bloed doormeten. Echt, denk niet dat het jou niet kan overkomen. Of denk niet dat het wel meevalt als je geen klachten hebt. Dat is nu net het hele euvel met een stille sloper: dat je erachter komt als het te laat is. Dus: wees er op tijd bij.