De werking van medicinale paddenstoelen

Tegenwoordig kun je er niet meer omheen: medicinale paddenstoelen. Ze zijn razend populair en met een goede reden. Paddenstoelen en schimmels worden onder andere in de Traditionele Chinese geneeskunde al duizenden jaren gebruikt voor hun geneeskrachtige werking. Een van de meest bekende medicinale schimmels is Penicillium, die de bacteriedodende stof penicilline uit kan scheiden. Sinds eind vorige eeuw zijn er ook moderne onderzoeken verricht naar de werking van diverse andere paddenstoelen. 

Belangrijkste werkzame stoffen van medicinale paddenstoelen

Er zijn wel 700 soorten medicinale paddestoelen waarvan een aantal bekende zoals Chaga, Lion’s mane, Reishi, Cordyceps, Maitake en Shiitake. Vooral die laatste komt je waarschijnlijk wel bekend voor. Hoewel ook de gewone (kastanje)champignons goed zijn voor de gezondheid, bevatten deze medicinale paddenstoelen nog sterkere gezondheidseigenschappen. De belangrijkste werkzame stoffen zijn de polysacchariden, wat eigenlijk prebiotische vezels zijn. In paddenstoelen zijn de meest voorkomende polysacchariden diverse beta-glucanen en lentinaan (vooral voorkomend in Shiitake). De belangrijkste werking van beta-glucanen is dat ze algemeen immuunmodulerend en -stimulerend zijn. Dat komt omdat zij binnen ons lichaam de werking van bepaalde cellen (o.a. neutrofielen en macrofagen) stimuleren die ziekmakers moeten opsporen en vernietigen (1). Zo zorgt het voor een verbeterde immuunrespons. Beta-glucanen zijn resistent tegen maagzuur, wat betekent dat ze in de darm kunnen worden opgenomen. In de darmen hebben ze ook een helende werking. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat het de darmwand helpt verbeteren en ontstekingsactiviteit vermindert en zo ook de eventuele permeabiliteit van de darmwand vermindert (leaky gut)(2). 

Hieronder benoemen we de meest bekende medicinale paddenstoelen van dit moment.

Chaga

Chaga (Inonotus obliquus of berkenweerschijnzwam in het Nederlands) is een parasiterende schimmel die op berkenbomen groeit. Hij werd vermoedelijk voor het eerst gebruikt in Siberië, Rusland. Daar was en is het onderdeel van de traditionele geneeskunde. Het verhaal gaat dat de boeren daar zich vroeger geen koffie konden veroorloven. In plaats daarvan dronken ze vaak Chaga-thee en dat zou de reden zijn dat in Siberië haast geen kanker voorkomt.

De Chaga laat zich zien als een grote zwarte massa aan de buitenzijde van de berkenbomen. De kleur komt doordat het melanine bevat, wat ook van nature in onze huid voorkomt. De Chaga onttrekt de stof betuline die in de bast van berkenbomen zit, zet deze om in betulinezuur en slaat dat op (3). Zowel betuline als betulinezuur zijn weldadig voor de gezondheid. De Chaga kent 130 farmacologische eigenschappen, onder andere door de antitumorale werking van betulinezuur (3, 4). Naast betulinezuur bevat het ook diverse polysacchariden waaronder beta-glucanen. De krachtige werking van de beta-glucanen draagt onder andere bij aan de antitumorale, bloedsuikerverlagende, antioxidante, antivirale en immunomodulerende effecten (5). Tevens bevat het een scala aan flavonoiden, mineralen en sporenelementen. Chaga wordt ingezet bij ziekten aan de lever, prostaat, hart- en vaatstelsel, maag-darmstelsel en voor het immuunsysteem (6).

Chaga kan tot op heden niet goed gecultiveerd worden en wordt daarom nog altijd rechtstreeks uit de natuur gehaald. Dat is enerzijds goed want die bevatten de meeste bioactieve stoffen. Hoewel Chaga op heel veel plekken te vinden is, is er toch inmiddels een groeiende bedreiging voor de zwam omdat de vraag zo enorm is geworden (6).

Lion’s mane 

Lion’s mane (Hericium erinaceus of Pruikzwam) dankt zijn naam aan de weelderige bos ‘haar’ die de paddenstoel heeft. In de Chinese en Japanse traditionele geneeskunde werd deze paddenstoel voornamelijk gebruikt bij stress, voor spijsverteringsklachten, lever- en nierklachten en bij hartklachten (6, 7). Onderzoek heeft uitgewezen dat Lion’s mane diverse therapeutische kenmerken bevat zoals anti-inflammatoire, antimicrobiële, antioxidatieve, antidiabetische, bloedsuikerverlagende en anticarcinogene eigenschappen (7). Op dit moment worden er veel onderzoeken verricht naar de neuroprotectieve werking van Lion’s mane.

Een van de belangrijke stoffen in de paddenstoel zijn erinacinen en hericinonen. Deze stoffen activeren de aanmaak van de neurotrofine nerve growth factor (NGF), wat betrokken is bij de regeneratie van zenuwcellen (8, 9). Daarnaast zou het een versterkende werking hebben op het myeline, een stof die de zenuw uitlopers omhult (6). Het myeline draagt bij een goed lopende prikkelgeleiding van de zenuwcellen.

Ook bevat deze paddenstoel diverse polysacchariden waarvan bewezen is dat ze een antitumorale werking hebben en antioxiderend werken (10). De toepassing van deze paddenstoel is erg breed, echter wetenschappelijk onderzoeken wijzen uit dat het vooral van toegevoegde waarde zou kunnen zijn bij (beginnende) neurologische aandoeningen zoals o.a. dementie, ziekte van Parkinson en ter ondersteuning van de cognitieve functie.

Reishi

Reishi of Ganoderma lucidum, wordt ook wel de paddenstoel der onsterfelijkheid genoemd. In Nederlands heeft hij de naam gesteelde lakzwam. Reishi is erg hard en bitter en wordt daarom niet culinair gebruikt. Die bittere smaak komt doordat het triterpenen bevat. Triterpenen zijn samen met de polysacchariden de meest onderzochte en werkzame stoffen in deze paddenstoel. 

De lijst met gezondheidsvoordelen die aan deze paddenstoel worden toegekend is lang en divers. Om een aantal eigenschappen te noemen is onderzocht dat het onder andere antikanker, antidiabetisch, anti-inflammatoir, antioxidant, antiandrogeeen, cardioprotectief en immuunmodulerend werkt (11). Algemeen geeft Reishi ons immuunsysteem een impuls en stimuleert het het zelfgenezend vermogen van het lichaam (6). Reishi wordt door zijn brede werking dan ook voor diverse medicinale doeleinden gebruikt, waaronder hart- en vaten, immuunsysteem, luchtwegen, lever, prostaat en huid. 

Cordyceps

Cordyceps sinensis is een bijzondere paddenstoel in dit rijtje. In het wild is de Cordyceps namelijk een parasitaire schimmel die groeit op rupsen van de hopwortelboorder nachtvlinder. Dat overleven de rupsen niet en mummificeren als het ware. Om deze reden is het gebruik van wilde Cordyceps niet gangbaar (en erg duur) en kan hij gelukkig ook gekweekt worden op een plantaardige voedingsbodem.  

Cordyceps bevat diverse bioactieve componenten waarvan een van de belangrijkste cordycepine is. Naar cordycepine is al veel onderzoek gedaan en ook deze mag een hele rij aan gezondheidseigenschappen aan zijn naam hangen. Het werkt onder andere anti-inflammatoir, immuunmodulerend, antioxidant, antikanker (12). Kort uitgelegd, het antikanker effect wordt verkregen doordat het een bepaalde receptor stimuleert (adenosine A3 receptor) waardoor het metabolisme van de kankercel wordt afgeremd (13).

Daarnaast staat Cordyceps bekend om haar prestatieverhogende eigenschappen. Een bekend verhaal over Cordyceps is dat het gebruikt werd door een Chinees team tijdens de Olympische Spelen in 1992, waarbij meerdere wereldrecords werden verbroken. Doordat het de bloedsomloop en de doorbloeding stimuleert en de energiestatus verbetert in de cellen, zou het bijdragen aan een vergroot prestatievermogen (14, 15). Ook zou het de longcapaciteit vergroten (15). 

Tot slot staat de Cordyceps vooral in Azie bekend om de werking op het libido en vruchtbaarheid. Studies hebben uitgewezen dat het innemen van een Cordyceps supplement voor een toename zorgde in spermacellen. Daarnaast zou het zorgen voor een hoger libido in zowel mannen als vrouwen (16). 

Maitake 

Oftewel Grifola frondosa of Eikhaas in het Nederlands. De Japanse naam betekent dansende paddenstoel, van mai (dansen) en take (paddenstoel). In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Reishi, is de Maitake erg lekker en wordt hij ook culinair gebruikt. In de laatste 30 jaar is er veel onderzoek gedaan naar Maitake en zijn er inmiddels zijn er meer dan 47 bioactieve polysaccharide fracties geisoleerd uit deze paddenstoel. Van deze fracties wordt de zogenaamde ‘D-fraction’ gezien als het meest krachtig (17). Dit is ook een vorm van een beta-glucaan. De werking hiervan is immunomodulerend en antitumoraal.

Het antitumorale effect wordt op drie manieren bewerkstelligt, namelijk bescherming van gezonde cellen, tegengaan van uitzaaiingen van kanker en het remmen van tumorgroei. Onderzoek heeft uitgewezen dat het met name goed werkt bij borst-, lever- en longkanker (17). Overige gezondheidseffecten van Maitake zijn dat ze antiviraal, antibacterieel, antidiabetisch werken en een bloeddrukverlagend effect kunnen hebben (17).

Voel je je geïnspireerd en heb je eens zin in wat anders? Probeer eens een verse Maitake op de kop te tikken en gril hem in boter (ghee) en kruiden. Klik hier voor een filmpje! 

Shiitake 

De Latijnse naam is Lentinula edodes. Deze paddenstoel komt je ongetwijfeld bekend voor. Deze superpaddenstoel is gewoon te koop bij de supermarkt en heeft al geneeskrachtige eigenschappen! Hij dankt zijn naam aan het feit dat hij op de Shii-boom groeit, oftewel de pasaniaboom. De inhoudsstoffen die de Shiitake bijzonder maken zijn de polysaccharide lentinaan en eritadenin. Shiitake is breed inzetbaar en heeft net als de andere medicinale paddenstoelen vergelijkbare gezondseigenschappen. Zo is hij antimicrobieel, antitumoraal, antiviraal, anti-inflammatoir en heeft hij en antioxidant werking (18). Onderzoeken hebben onder andere uitgewezen dat lentinaan in Shiitake, samen met reguliere medicatie, een hoger effect geeft bij de behandeling van HIV (6). 

Daarnaast bevatten Shiitakes als voedingsmiddel vezels, vitaminen en mineralen. Hij is niet alleen ontzettend gezond maar ook heel erg lekker. Shiitake geeft een umami smaak aan je gerechten en verdient absoluut een plekje op je bord. 

Andere medicinale paddenstoelen

Elfenbankje – Trametes/Coriolus versicolor

Een van de best onderzochte paddenstoelen is er eentje die we allemaal kennen, namelijk het elfenbankje! De Latijnse naam is Trametes of Coriolus versicolor. Binnen de TCM is al lang bekend dat het elfenbankje belangrijke antivirale en antibacteriële eigenschappen bezit. Zo wordt hij inzet voor het immuunsysteem, herpes, gordelroos en het zou een antivirale werking hebben op het HPV virus (6). 

Een polysaccharide uit deze paddenstoel is in Japan al sinds 1977 (!) officieel geregisteerd als antikanker medicatie, genaamd Krestin of PSK (polysaccharide K). Het wordt met name gebruikt als adjuvans en voor sneller herstel van de immuunfunctie. 

De reden dat deze paddenstoel nog niet zo wijdverspreid verkrijgbaar is in Nederland is, is omdat het wordt gezien als een ‘novel food’. Dat betekent dat het een ‘nieuw’ voedingsmiddel is wat inhoudt dat het niet voor 15 mei 1997 binnen de EU verkocht werd. De EFSA moet hier eerst nog wat van vinden qua voedselveiligheid. Dit geldt in Nederland, in andere landen is dit voedingsmiddel wel vrij verkrijgbaar. 

Amandelpaddenstoel – Agaricus blazei

Dit is een ‘neefje’ van onze bekende champignon en vindt zijn oorsprong in Brazilië. Hij heet amandelpaddenstoel omdat hij een lichte amandelachtige smaak heeft. Hij werd in 1960 gevonden in de buurt van het Braziliaanse dorp Piedade in de provincie van Sao Paolo door een Japanner. Hierna werd hij meegenomen naar Japan voor verder onderzoek. Het verhaal gaat dat de mensen in de buurt van Piedade een bijzonder lange levensduur hebben. De Braziliaanse naam is dan ook Cogumela da Vida of Cogumela de Deus, de paddenstoel van het leven of de paddenstoel van God (6). 

De amandelpaddenstoel heeft immunomodulerende polysacchariden en het is aangetoond in een onderzoek met muizen dat ook deze paddenstoel antitumoraal werkt. Daarnaast zou hij anti-infectie, anti-allergisch en anti-inflammatoir werken op darmstelsel (19).

Oesterzwam – Pleurotus ostreatus

Tot slot een andere bekende, de oesterzwam. Superlekker in gerechten, bevat alle essentiële aminozuren en veel (b)-vitaminen. Hij heeft een cholesterolverlagend effect, iets wat al lang bekend is. In de oesterzwam zit namelijk het stofje lovostatine. Cholesterolverlageres op basis van lovostatinen zijn inmiddels al jaren op de markt. Daarnaast heeft de oesterzwam ook een immunomodulerende werking door de polysacchariden. Genoeg reden om deze wat vaker te eten!

Hoe in te nemen?

Paddenstoelen worden het vaakst medicinaal gebruikt in poedervorm, in extractvorm in een capsule of in de vorm van een tinctuur. In sommige landen wordt traditioneel gezien thee gezet van paddenstoelen en eetbare paddenstoelen kun je ook klaarmaken in gerechten. De werking is dan wel minder dan bijvoorbeeld in extractvorm omdat het minder geconcentreerd is. Ook zijn er voldoende recepten te vinden om de lekkerste ‘mushroom lattes’ mee te maken of je kunt ze kant en klaar kopen. Super om je gebruikelijke kopje koffie of thee eens mee af te wisselen!

Note: Indien je medicatie gebruikt of andere supplementen waar interacties mee kunnen plaatsvinden, overleg dan altijd eerst even met je behandelend arts. Overschrijdt niet de aangegeven dosering die op de verpakking staat. 

Bronnen

1. https://www.naturafoundation.nl/kenniscentrum/monografie/196/beta-1316-glucaan
2. J. P. Ganda Mall, et al (2017), A β-Glucan-Based Dietary Fiber Reduces Mast Cell-Induced Hyperpermeability in Ileum From Patients With Crohn’s Disease and Control Subjects, Inflammatory Bowel Diseases, 10.1093/ibd/izx002
3. E. Fordjour, et al (2023), Chaga mushroom: a super-fungus with countless facets and untapped potential, Frontiers in Pharmacology, 10.3389/fphar.2023.1273786 
4. A. Hordyjewska, et al (2019), Betulin and betulinic acid: triterpenoids derivatives with a powerful biological potential, Phytochemistry Reviews, 10.1007/s11101-019-09623-1 
5. Y. Lu, et al (2021), Recent Developments in Inonotus obliquus (Chaga mushroom) Polysaccharides: Isolation, Structural Characteristics, Biological Activities and Application, Polymers, 10.3390/polym13091441
6. P. van Ineveld (2020), Medicinale Paddenstoelen: een nieuw perspectief op genezing
7. I. Scucko-Kociuba, et al (2023), Neurotrophic and Neuroprotective Effects of Hericium erinaceus, International Journal of Molecular Sciences, 10.3390/ijms242115960
8. Y. Saitsu (2019), Improvement of cognitive functions by oral intake of Hericium erinaceus, Biomedical research, https://doi.org/10.2220/biomedres.40.125
9. AARM, Lion’s mane (Hericium erinaceus)
10. K. Spelman (2017), Neurological Activity of Lion’s Mane (Hericium erinaceus), Journal of Restorative Medicine, DOI 10.14200/jrm.2017.6.0108
11. E. Ekiz (2023), Exploring the Potential Medicinal Benefits of Ganoderma lucidum: From Metabolic Disorders to Coronavirus Infections, Foods, 10.3390/foods12071512 
12. S. A. Ashraf et al (2020), Cordycepin for Health and Wellbeing: A Potent Bioactive Metabolite of an Entomopathogenic Medicinal Fungus Cordyceps with Its Nutraceutical and Therapeutic Potential, Molecules, ttps://doi.org/10.3390/molecules25122735
13. K. Nakamura et al (2015),vAnticancer and antimetastatic effects of cordycepin, an active component of Cordyceps sinensis, Journal of Pharmacological Sciences, https://doi.org/10.1016/j.jphs.2014.09.001
14. Orthokennis, Cordyceps sinensis
15. Naturafoundation, Cordyceps sinensis
16. K. Jiraungkoorskul, W. Jiraungkoorskul (2016), Review of Naturopathy of Medical Mushroom, Ophiocordyceps Sinensis, in Sexual Dysfunction, Pharmacognosy Reviews, 10.4103/0973-7847.176566
17. J. Wu et al (2021), Bioactive Ingredients and Medicinal Values of Grifola frondosa (Maitake), Foods, 10.3390/foods10010095
18. F. Baptista et al (2023), Nutraceutical Potential of Lentinula edodes’ Spent Mushroom Substrate: A Comprehensive Study on Phenolic Composition, Antioxidant Activity, and Antibacterial Effects, Journal of Fungi, https://doi.org/10.3390/jof9121200 
19. G. Hetland et al (2011), The Mushroom Agaricus blazei Murill Elicits Medicinal Effects on Tumor, Infection, Allergy, and Inflammation through Its Modulation of Innate Immunity and Amelioration of Th1/Th2 Imbalance and Inflammation, Advances in Pharmacological and Pharmaceutical Sciences, 10.1155/2011/157015