PFAS en de klok en de klepel

Wat laten wij ons in de maling nemen door fabrikanten en merken die halve waarheden vermelden en daarmee de suggestie wekken van gezond. 

Dat kunnen fabrikanten ook makkelijk omdat teveel van ons wel de klok hebben horen luiden maar niet weten waar de klepel hangt. En dat kan ook haast niet anders, want er is zo’n overvloed aan informatie dat je onmogelijk expert in álles kan zijn. En daar maken fabrikanten en merken gretig misbruik van. 

Wat dacht je van IKEA, die tot voor kort claimde dat hun koekenpannen PFOA-vrij zijn en dús goed voor de natuur? Dat zij ondertussen wél andere giftige PFAS gebruikt, werd voor het mooie gezondheidsverhaal niet vermeld. Begin dit jaar heeft IKEA na hierop kritisch bevraagd te zijn de claim aangepast

Een ander stuitend voorbeeld van ‘het halve verhaal’ is de ontmaskering van het bamboe serviesgoed. Gek genoeg viel het kwartje bij de meeste media dit jaar pas maar de consumentenbond raadt het gebruik al sterk af sinds 2019 (!)

Hoe zat dit schandaal ook alweer? Bamboe serviesgoed zou de ideale, want natuurlijke en dús gezonde, vervanger zijn voor plastic. Plastic staat wat mij betreft echt al veel te lang in het verdomhoekje, daar schrijf ik binnenkort nog eens een blog over voor je. Veel zogenaamd ‘groene’ initiatieven hebben momenteel als enige claim ‘plasticvrij’, alsof dat dan veel gezonder en milieuvriendelijker is en we volgen massaal. Goed, het bamboe serviesgoed is uiteraard niet van pure bamboe maar met uiterst giftig melamine aan elkaar gelijmd. Ecoffee Cup, Zuperzozial, allemaal goed bekkende namen anno nu die zich schuldig maakten aan het ‘gezonde’ alternatief voor plastic met voor mens en milieu giftige lijmstoffen. 

Gelukkig worden merken hier steeds vaker op aangesproken en de meeste merken kiezen eieren voor hun geld en halen de giftige items uit de handel. Bij voorkeur onopgemerkt om reputatieschade te voorkomen, bijvoorbeeld door dumpverkoop via sales platforms of kortingwinkels. Bij Puur & Fit scannen we alle merken die we willen toelaten op veiligheid en dus ook ethiek. Merken die weten dat ze zich hier schuldig aan maken en dat verpakken in mooie ‘gezonde’ verkoopverhalen komen er niet in. 

Wat is PFAS?

PFAS is een afkorting van poly- en perfluoroalkylstoffen. Dit zijn door de mens gemaakte chemicaliën die sinds de jaren vijftig worden gebruikt in de industrie en in consumentenproducten over de hele wereld. Ze worden gebruikt in kookgerei met antiaanbaklaag, waterafstotende kleding, vlekbestendige stoffen en tapijten, sommige cosmetica, sommige brandbestrijdingsschuimen en producten die bestand zijn tegen vet, water en olie.

PFAS zijn:

  • Poly- en perfluoralkylstoffen
  • Door mensen gemaakt chemicaliën
  • maken alledaagse stoffen water-, vet- en vuilafstotend
  • breken heel langzaam af
  • zijn schadelijk voor mens, dier en milieu

PFAS is een verzamelnaam voor duizenden stoffen. Van steeds meer soorten is of wordt bekend dat zij schadelijk zijn. Van de veelgebruikte PFOS (perfluoroctaansulfonaten) en PFOA (perfluoroctaanzuur) is dit al langer bekend maar inmiddels ook van GenX. 

Dus: PFAS is een verzamelnaam (zoals fruit), PFOS en PFOA zijn specifieke soorten binnen deze verzameling (zoals appel en peer). Claims als PFAS-vrij én PFOA-vrij zijn dus echt onzinnig en meestal weten de fabrikanten en verkopers met dit soort claims dus ook zelf niet waar ze het over hebben, laat staan dat ze jou als consument kunnen adviseren. 

Waarom zijn PFAS schadelijk?

Zoals gezegd zijn er duizenden soorten. De een is meer schadelijk dan de ander, sommige PFAS verspreiden zich sneller dan andere, en over heel veel soorten is nog nauwelijks iets bekend. De meest bestudeerde soorten zijn PFOA en PFOS, gevolgd door GenX, PTFE, PFHxS en PFNA.

Van de veelgebruikte PFAS zoals PFOS, PFOA, GenX en PTFE is bekend dat ze schadelijk zijn en wel om de volgende redenen: 

  • Ze breken niet of nauwelijks af in het milieu (en worden daarom ook wel ‘forever chemicals’ genoemd)
  • Ze zijn toxisch voor mens, dier en milieu
  • Ze hopen zich op in mensen, dieren en planten

Wereldwijd hebben bijna alle mensen PFAS in hun bloed, dat geldt ook voor pasgeboren baby’s. Kan je je dat voorstellen? Wat is er toxisch aan PFAS: 

  • PFAS hebben schadelijke gevolgen voor ons immuunsysteem, zoals een verminderde vaccin-respons bij kinderen 
  • PFAS worden gelinkt aan een verhoogd cholesterol en hart- en vaatziekten, leverschade en in sommige gevallen aan vruchtbaarheidsproblemen en kanker. 

Het onderzoek naar de effecten van PFAS in ons lichaam zal nooit klaar zijn. Er zijn duizenden PFAS en dan ook nog eens in duizenden verschillende combinaties. De meeste onderzoeken worden uitgevoerd naar de meestgebruikte varianten. De onderzoeksresultaten gelden dus ook alleen voor die soorten PFAS waarnaar onderzoek is gedaan en kunnen niet worden gegeneraliseerd. Ook wordt er in laboratoriums veel getest op dieren. Hoewel mens en dier op veel stoffen vergelijkbaar reageren, kunnen uitkomsten op dieren ook niet 1 op 1 worden overgenomen voor mensen. 

Hoe komen PFAS in ons lichaam terecht?

Tijdens de productie van PFAS komen er PFAS vrij. Ze worden uitgestoten in de lucht tijdens productieprocessen in fabrieken of geloosd in het afvalwater. Zo komen ze terecht in de lucht, in het oppervlaktewater en in de bodem. Omdat de meeste PFAS niet afbreken (forever chemicals) blijven ze voorbestaan in ons milieu. Via de lucht, het water en de bodem worden PFAS verspreid naar onze voedselketen. 

Omdat PFAS niet afbreken in het milieu is het in de basis belangrijk ervoor te zorgen dat ze niet in het milieu kunnen komen. Enkele PFAS zijn inmiddels voor verschillende toepassingen verboden of mogen maar beperkt worden gebruikt. Een aantal PFAS staat in Nederland op de ZZS-lijst, ofwel, de lijst van ‘zeer zorgwekkende stoffen’. De stoffen die hierop staan, worden als ZZS aangemerkt omdat ze gevaarlijk zijn voor mens en milieu, omdat ze zich ophopen in de voedselketen, schadelijke effecten hebben zoals het kunnen leiden tot ernstige ziektes zoals kanker of kunnen leiden tot een verminderde vruchtbaarheid.  Deze ZZS worden ook door onze overheid met voorrang aangepakt. Als je op de link doorklikt, kan je vanuit het RIVM artikel ook doorklikken naar de genoemde ZZS-lijst. Je zal schrikken van hoeveel stoffen erop staan, echt. 

Hoe komen deze PFAS precies in je lichaam?

  • Door het drinken van vervuild drinkwater
  • Door het eten van vis die gevangen wordt in door PFAS vervuilde oppervlaktewaters
  • Door het eten van voedsel dat verpakt is in materiaal dat PFAS bevat, denk aan vetbestendige papiersoorten (zoals ook in veel soorten bakpapier), fastfood verpakkingen, de magnetronzakjes voor popcorn, de vetvrije binnenlaag van pizzadozen en diverse soorten snoeppapier/-wikkels
  • Door het gebruik van antiaanbak kookgerei met PFAS-houdende stoffen
  • Door in contact te staan met vlekbestendige coatings in vloerbedekking en stoffering of in textiel
  • Door het gebruik van waterafstotende kleding zoals regenjassen, buitensport- en skikleding waarbij PFAS zijn gebruikt
  • Door het gebruik van chemische schoonmaakproducten met PFAS
  • Door het gebruik van verzorgingsproducten en cosmetica met PFAS (zoals nagellak, oogmake-up en shampoo)
  • Door het gebruik van sommige verf, vernis of afdichtingsmiddelen
  • Door het gebruik van producten waar losse PFAS in zitten, zoals blusschuim, skiwax, waterafstotend impregneermiddel voor leer of textiel, of smeermiddelen. Je kent misschien de PTFE-spray nog wel. 

Werknemers die betrokken zijn bij het maken of verwerken van PFAS- en PFAS-bevattende materialen, lopen een grotere kans om te worden blootgesteld dan de algemene bevolking. Werknemers kunnen worden blootgesteld aan PFAS door ze in te ademen of op hun huid te krijgen.

Een andere groep mensen die veel meer aan PFAS zijn blootgesteld dan gemiddeld, zijn de omwonenden van de fabriek van Chemours (afsplitsing van DuPont) in Dordrecht. Deze flink hogere blootstelling heeft mogelijk tot grotere gezondheidsrisico’s geleid. 

Europees verbod op PFAS

Het voorstel van Nederland tot een Europees verbod op PFAS heeft op veel steun gerekend in de Milieuraad in Brussel. Waarom pleit Nederland voor een PFAS-breed verbod? Omdat, als je de ene soort PFAS verbiedt, de markt altijd zal blijven reageren met een nieuwe PFAS soort, waarvan op dat moment nog geen gegevens over schadelijkheid bekend zijn. Denk maar aan het verbod op PFOA, waarna de industrie gretig overstapte op de PFAS GenX, zoals bijvoorbeeld Teflon dat deed. Dat waterbed effect wil het kabinet voorkomen door een PFAS-brede aanpak. 

Naar verwachting duurt het 5 jaar voordat het verbod in werking kan treden. En ga alvast maar uit van geen algeheel verbod, maar een lijvige tekst over restricties die zullen worden opgelegd. 

Wat kan jij in de tussentijd zelf doen? 

Je kan natuurlijk zitten wachten op iets dat over 5 jaar misschien of misschien niet komt. Maar nu jij weet hoe schadelijk PFAS zijn voor je gezondheid en het milieu kan je ze natuurlijk ook zelf zoveel mogelijk weren. Je kan in elk geval je PFAS-houdende producten vervangen voor PFAS-vrije producten. 

PFAS-vrije pannen van GreenPan

Veel mensen willen nog steeds niet koken in pannen van staal, email of koper. Mensen willen vandaag de dag wel graag gezond koken maar zonder het comfort van een antiaanbaklaag te moeten opgeven. 

Mijn persoonlijke advies is: stap over op staal, email of koper en wen eraan, met de tientallen bruikbare kooktips over bakken in stalen, emaillen of koperen pannen. 

Wil je tóch een pan met een antiaanbaklaag of antikleeflaag, dan ben je aangewezen op een pan waarin de laag die in contact komt met je voeding een uit meerdere componenten samengestelde laag is. Dit soort lagen hebben perfecte antikleef-eigenschappen, maar zijn, zoals je begrijpt, altijd kwetsbaarder dan een roestvrijstalen of koperen bodem. En… er wordt  dus veel gerommeld met PFAS en onveilige samengestelde lagen waar alleen de zogenaamd veilige componenten uit benoemd worden. 

Mijn advies voor een pan met antikleeflaag: zonder twijfel het Belgische GreenPan. 

Een andere pan kan natuurlijk ook maar zorg er dan voor dat je let op het PFAS-vrij label, want nu je dit blog hebt gelezen weet je dat labels als PFOA-vrij niets betekenen (of zelfs juist heel misleidend zijn). 

GreenPan heeft een keramische antikleeflaag zonder PFAS. De laag van GreenPan is Thermolon: deze laag is op basis van natuurlijke materialen zoals zand, en vervolgens gehard met diamant. GreenPan besteedt de productie niet uit maar is zélf ook de producent en geeft 100% garantie dat geen van hun producten PFAS bevatten. 

Samengevat adviseer ik GreenPan omdat het een antiaanbaklaag heeft zonder PFAS en bij oververhitting geen risico geeft op giftige dampen. 

Hoe ziet die antiaanbaklaag van GreenPan, genaamd Thermolon, eruit?

De basis van deze laag bestaat uit zand. Niet het korrelige zand zoals wij dat kennen, maar zand verpulverd tot superfijn poeder. Dit poeder wordt op de pan gespoten en deze laag wordt uitgehard door de hele pan in de oven te verhitten. Hierdoor ontstaat een supersterke keramische antiaanbaklaag. Door toevoeging van diamant wordt deze antiaanbaklaag nog verder versterkt. Diamant is niet alleen enorm hard, maar heeft ook nog eens goede antiaanbakeigenschappen en kan warmte goed geleiden. 

GreenPan ook geschikt voor inductie

Een inductieplaat creëert een magnetisch veld waardoor de plaat zelf niet het voedsel verhit, maar de pan warm wordt en het voedsel verhit. De buitenkant van de GreenPan pannen zijn voorzien van ferromagnetische deeltjes, zodat er een magnetisch veld tot stand wordt gebracht als de inductieplaat wordt aangezet. Van belang is dat je een passende diameter panbodem op je inductieplaat zet voor het zo goed mogelijk tot stand brengen van het magnetisch veld. 

Meer informatie over de GreenPan pannen uit ons assortiment? Klik door op GreenPan

 

Comments

  1. Hanneke says

    Dank voor deze duidelijke info. Ik maak mij zorgen over mijn eigen pannen. Ik heb pannen van BK en TVS, zijn die nou wel of niet veilig?

    • says

      Beste Hanneke,

      Dank voor je belangstelling en excuses voor de late reactie.
      Als je vraagt naar ‘veiligheid’ dan ga ik ervan uit dat je wil weten of jouw pannen PFAS-vrij zijn?

      De pannen van TVS Natura zijn helaas NIET PFAS-vrij. Ze zijn wel PFOA-vrij en ze zijn vermoedelijk ook PFOS-vrij, maar dat zijn maar 2 varianten binnen de (inmiddels meer dan 4.000!) PFAS-soorten. Je moet dus niet letten op de claims PFOA-vrij of PFOS-vrij, maar op de claim PFAS-vrij. Als je naar de website van de Italiaanse fabrikant gaat, zie je ook dat zij géén PFAS-vrij claim doen, dus ze beloven het gelukkig niet.

      De pannen van BK: BK staat bekend om de RVS (kook)pannen. Die zijn van RVS en dus uiteraard PFAS-vrij. De koekenpannen daarentegen, die hebben een antikleeflaag en zijn dus samengesteld uit verschillende materialen. BK is alle koekenpannen aan het omzetten naar geheel PFAS-vrij, maar dat zijn nog lang niet alle series. Het hangt er dus van af welke serie je hebt. Als je een serienummer of serienaam doorgeeft (klantenservice@puurenfit.nl) dan wil ik het wel voor je navragen. Je kan het ook zelf navragen bij BK, fabrikanten zijn verplicht gesteld deze vragen te beantwoorden.
      Hartelijke groet, Rosa

  2. Merel says

    Beste puur en fit,
    Ik kreeg net een nieuwsbrief dat de tvs natura pannen Pfas-vrij zijn. En nu lees ik dit artikel. Willen jullie alsjeblieft uitleggen hoe het zit want ik vind dit maar heel verwarrend. Groet van Merel

    • says

      Beste Merel,

      Dank voor je bericht. De pannen van TVS Natura zijn NIET PFAS-vrij.

      Als je het zeker wil weten, dan kan je altijd contact opnemen met het merk zelf. Wij hadden onder onze klanten veel vraag naar TVS Natura en ook even contact opgenomen met het merk. Omdat zij NIET PFAS-vrij zijn, en met 1 belletje was dat duidelijk, nemen wij deze pannen niet op in ons assortiment, wij zijn tenslotte een gezondheidswinkel.

      Maar eigenlijk zeggen ze het al op hun eigen website: de pannen TVS Natura pannen zijn PFOA-vrij. Dat zie je hier: https://www.tvs-spa.it/en/guida-alla-scelta/guida-ai-rivestimenti/

      Dan heb je ook nog de Consumentenbond. Heb je de test van de Consumentenbond van oktober 2021 gezien? Die test ging over PFAS-vrije pannen. Zij hebben per ongeluk TVS Natura getest omdat zij ook dachten dat deze pannen PFAS-vrij waren, maar hebben dus later moeten rectificeren, want, TVS Natura is NIET PFAS-vrij.

      Er zijn duizenden PFAS-soorten. PFOA is er slechts 1 van. Dat TVS Natura dus claimt dat ze PFOA-vrij zijn, dat klopt, maar dat zegt dus helemaal niets over de andere duizenden PFAS-soorten.

      Succes met je zoektocht en als je nog vragen hebt, stel ze gerust.
      Hartelijke groet,
      Rosa

  3. Tineke says

    Dankjewel voor de heldere uitleg hierover. Helaas zie ik op de website van Le Creuset dat de dure pannen die wij gebruiken (uit de Les Forgees serie) niet Pfas vrij zijn. Ze zijn wel pFoa en Pfos vrij, maar dat is dus nog steeds niet volkomen veilig. Jammer dat ik deze informatie niet eerder tot mijn beschikking had……

  4. Alinda says

    Hoi Puur & Fit,
    Oude pannen dacht ik, ivm met PFAS, bij het chemisch afval in te leveren, maar ‘het kan gewoon bij restafval’, zei de jonge dame na het vragen aan haar baas van het afvalbedrijf. Dat is toch ook een gemiste kans voor ons milieu bewustzijn…😉

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.